Trong hệ thống di sản lý luận của Chủ tịch Hồ Chí
Minh, vấn đề con người và xây dựng con người mới có vị trí đặc biệt quan trọng, trong đó tư tưởng “trồng người” là
nội dung trung tâm, “vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm
năm phải trồng người”[1].
Đây chính là sự kết tinh những tinh hoa cao đẹp của truyền thống dân tộc, nhân
loại và thời đại, là kim chỉ nam, là phương châm cho việc hoạch định chiến lược
xây dựng con người của Đảng ta trong lịch sử cũng như hiện nay.
“Trồng người” là một công việc đòi hỏi vừa phải có chiến lược cơ bản, lâu
dài, vừa phải có chính sách và kế hoạch toàn diện, cụ thể, khoa học, tiến hành
một cách chu đáo, cẩn thận, gắn với chiến lược và chính sách phát triển kinh
tế, văn hóa, xã hội, Hồ Chí Minh căn dặn: “Ta xây dựng con người cũng phải có ý
định rõ ràng như nhà kiến trúc. Định xây dựng ngôi nhà như thế nào rồi mới dùng
gạch, vữa, vôi cát, tre gỗ... mà xây nên”[2].
Quan điểm “trồng người” của Hồ Chí Minh rất phong
phú, toàn diện và cụ thể, tuỳ vào mỗi thời kỳ cách mạng để có những con người
phù hợp, đủ sức hoàn thành nhiệm vụ của từng giai đoạn cách mạng. Ngoài ra, tuỳ
theo từng đối tượng, từng đặc điểm đối với mỗi lớp người, Người nêu lên những
chuẩn mực riêng để mọi người đều có thể phấn đấu trở thành những công dân tốt
và cán bộ tốt cho nước nhà. Điều này cho thấy, mục đích của việc “trồng người”
phụ thuộc vào mục tiêu của cách mạng; đồng thời mục tiêu, lý tưởng của cách
mạng lại chính là vì con người, đó là biện chứng của sự phát triển cách mạng
XHCN, là biện chứng trong tư duy và hoạt động thực tiễn vì sự nghiệp giải
phóng, xây dựng con người của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Với chủ trương “trồng người” phải toàn diện, để đào
tạo những con người “vừa hồng, vừa chuyên”, có đầy đủ đức, tài, sức khoẻ và
trình độ thẩm mỹ để có thể cống hiến nhiều nhất cho Tổ quốc. Đây là những yếu
tố không thể tách rời, chúng có quan hệ chặt chẽ với nhau trong phẩm chất con
người mà cách mạng cần xây dựng để xoá bỏ xã hội cũ đã lạc hậu, xây dựng xã hội
mới-XHCN. Trong mối quan hệ này, đạo đức giữ vai trò nền tảng, là gốc còn trí,
thể, mỹ là phương tiện để con người nhận thức và hành động chính xác, có hiệu
quả vì lợi ích chung của dân tộc. Cho nên, mỗi người đồng thời phải rèn luyện
bản thân cả về đạo đức lẫn trí, thể, mỹ. Trong mỗi giai đoạn khác nhau, tuỳ
theo lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp thì yêu cầu với việc “vun trồng” phẩm
chất đức, trí, thể, mỹ cho con người có khác nhau, nhưng chung nhất là hướng
vào phục vụ nhân dân, phục vụ con người, phục vụ Tổ quốc.
Để thực hiện việc “trồng người” có hiệu quả, theo
Hồ Chí Minh, trước hết là phải tôn trọng, chăm sóc, nuôi dưỡng, đào tạo và sử
dụng con người cho đúng với phẩm chất và năng lực, làm cho họ phát huy được tài
năng, tính tích cực, sáng tạo trong hoạt động thực tiễn, cống hiến nhiều hơn
cho đất nước, mà trước hết là chăm lo cuộc sống vật chất, tinh thần cho con
người. Giá trị thực sự của độc lập, tự do là ở chỗ đó, cho nên, xây dựng CNXH
là làm sao cho dân giàu, nước mạnh, làm cho nhân dân lao động thoát nạn bần
cùng, làm cho mọi người có công ăn việc làm, được ấm no và sống một đời hạnh
phúc. Do đó, “Đảng cần phải có kế hoạch
thật tốt để phát triển kinh tế và văn hóa, nhằm không ngừng nâng cao đời
sống của nhân dân”[3].
Chính sách phát triển kinh tế-xã hội của Đảng, Nhà nước, của các cấp, các ngành
bao giờ cũng phải dựa trên điểm tựa con người và vì con người, lấy lợi ích của
nhân dân lao động làm điểm xuất phát và mục tiêu phát triển. Chất lượng cuộc
sống là tiêu chí quan trọng hàng đầu để đánh giá hiệu quả của tất cả các hoạt
động kinh tế-xã hội.
Hướng đến con người, vì con người, theo Hồ Chí
Minh, đó không chỉ là chăm lo đến cuộc sống của con người, mà còn phải tôn trọng cái riêng, cái cá nhân của mỗi
người. Với tư cách là cá nhân trong cộng đồng, mỗi người đều có tính cách
riêng, sở trường riêng, đời sống riêng của bản thân và của gia đình mình. Khi
những cái riêng của cá nhân được trân trọng thì cũng có nghĩa là quyền con
người được tôn trọng, nhu cầu của con người được đáp ứng, con người dần vươn
tới tự do. Nhưng lợi ích cá nhân của con người phải gắn liền với lợi ích chung của Tổ quốc, của dân tộc, để làm cho
lợi ích cá nhân và xã hội phát triển hài hòa. Nếu cái riêng, cái cá nhân
của con người nằm ngoài lợi ích của cộng đồng, của dân tộc, đi ngược lại với
lợi ích chung của xã hội thì sẽ trở thành chủ nghĩa cá nhân, vị kỷ và điều đó
tất yếu dẫn đến cản trở, kìm hãm sự phát triển của xã hội. Và khi lợi ích cá
nhân được bảo đảm và gắn chặt với lợi ích xã hội sẽ kích thích tính tích cực về
mặt xã hội của con người, làm gia tăng tinh thần tận tụy, chất lượng công việc
của từng con người cũng như các nhóm xã hội có cùng lợi ích. Tôn trọng những
cái riêng, cá nhân của con người là mục tiêu của sự phát triển xã hội.
Để công việc “trồng người” có hiệu quả, Người đặc
biệt quan tâm đến vấn đề giáo dục toàn
diện. Mục
tiêu của giáo dục trong chiến lược con người là “đào tạo những công dân tốt và
cán bộ tốt”, được biểu hiện thông qua mục tiêu cụ thể của từng đối tượng, nội
dung, giai đoạn, cấp học. Muốn đạt được mục tiêu chiến lược thì nội dung giáo
dục phải toàn diện, Hồ Chí Minh đã căn
dặn: “Trong việc giáo dục và học tập, phải chú trọng đủ các mặt: đạo đức cách
mạng, giác ngộ xã hội chủ nghĩa, văn hoá, kỹ thuật, lao động và sản xuất”[4]. Và mục đích của học
tập là “học để tu dưỡng đạo đức”, “học để tin tưởng”, “học để tiến bộ mãi, càng
tiến bộ càng thấy cần phải học”, “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học
để phụng sự đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại”[5].
Tức là, học tập nhằm hoàn thiện đạo làm người, nâng cao trình độ và năng lực để
hoàn thành nhiệm vụ, học để áp dụng kiến thức đó vào làm việc; học để phục vụ
lợi ích của Đảng, nhân dân, Tổ quốc và cả nhân loại.
Trong sự nghiệp “trồng người”, trước hết phải quan tâm đến đội ngũ cán bộ, đảng viên.
Hồ Chí Minh khẳng định: “mọi việc thành công hay thất bại, đều do cán bộ tốt
hoặc kém. Vì vậy, Đảng phải nuôi dạy cán bộ... Phải trọng nhân tài, trọng cán
bộ”[6].
Nếu có cán bộ tốt, cán bộ ngang tầm thì việc xây dựng và thực hiện đường lối sẽ
đúng đắn và là điều kiện tiên quyết để đưa sự nghiệp cách mạng đi đến thắng
lợi. Không có đội ngũ cán bộ tốt thì dù có đường lối chính sách đúng cũng khó
có thể biến thành hiện thực được. Cùng với đó, là sự quan tâm chăm lo, bồi dưỡng thế hệ trẻ - lực lượng đóng vai trò
quyết định sự thành bại của cách mạng, là cánh tay đắc lực, đội hậu bị tin cậy
của Đảng, là người chủ tương lai của nước nhà, là tiền đồ của Tổ quốc. Do vậy, Đảng cần
phải “chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người
thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng”, vừa “chuyên”. Bồi dưỡng thế hệ
cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”[7].
Để thực hiện việc giáo dục toàn diện có hiệu quả,
theo Hồ Chí Minh, trước hết, cần giáo
dục bằng phương pháp nêu gương “người tốt, việc tốt”. Bởi, “một tấm
gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền” và những
gương người tốt làm việc tốt muôn hình muôn vẻ là vật liệu quý để xây dựng con
người, đây là phương pháp sinh động và có sức thuyết phục rất lớn., là một
trong những cách tốt nhất để xây dựng Đảng, xây dựng các tổ chức cách mạng, xây
dựng con người mới, cuộc sống mới. Vì thế, phải quan tâm khơi dậy và chăm chút
những phần tốt, mặt tốt ở mỗi con người, nêu lên những tấm gương tốt diễn ra
hằng ngày để mọi người noi theo. Người yêu cầu ông bà, cha mẹ phải làm tấm
gương cho con cháu, anh chị làm tấm gương cho em; thầy giáo, cô giáo phải làm
kiểu mẫu về tri thức và nhân cách cho học trò; thế hệ trước phải làm gương cho
thế hệ sau; cán bộ, đảng viên phải luôn luôn nêu tấm gương sáng, làm khuôn mẫu
cho quần chúng học tập… Ngoài ra, xuất phát từ thực tiễn cách mạng, tuỳ theo
đặc điểm của từng đối tượng, từng công việc mà Người nêu ra những mẫu người
tiêu biểu cho từng giai cấp, tầng lớp khác nhau: mẫu người công an, bác sĩ,
công nhân, nông dân, thanh niên, nhi đồng… để mọi người phấn đấu noi theo.
Kết hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong công việc “trồng
người”. Trong việc giáo dục thế hệ trẻ thì
“giáo dục trong nhà trường, chỉ là một phần, còn cần có giáo dục ngoài xã hội
và trong gia đình để giúp cho việc giáo dục trong nhà trường được tốt hơn. Giáo
dục nhà trường dù tốt mấy, nhưng thiếu giáo dục trong gia đình và ngoài xã hội
thì kết quả cũng không hoàn toàn”[8]. Sự phối hợp giáo dục từ gia đình đến nhà trường và cả
xã hội sẽ làm cho thế hệ trẻ thấm nhuần và hun đúc tinh thần yêu Tổ quốc, yêu
lao động, yêu học hỏi, trở nên mạnh khoẻ, nhanh nhẹn, gan dạ, thật thà. Nhưng,
giáo dục thế hệ trẻ không chỉ đơn thuần là sự phối
hợp, mà theo Người, đây là công việc, nhiệm vụ chung của cả gia đình, nhà
trường và xã hội để thế hệ trẻ trở thành những công dân tốt, cán bộ tốt, người
chủ tương lai thật sự của đất nước. Người chỉ rõ: “Giáo dục các em là việc
CHUNG của gia đình, trường học và xã hội. Bố mẹ, thầy giáo và người lớn phải
cùng nhau phụ trách”[9].
“Trồng người”, còn là việc mỗi người
phải tự mình giác ngộ, rèn luyện một cách nghiêm khắc - điều này quyết định đến chính sự “nên người” của họ, đó
cũng là sự góp phần vào việc xây dựng cộng đồng. Hồ Chí Minh khẳng định: “nếu
mỗi người đều tốt, thì thành làng tốt, nước mạnh. Người là gốc của làng nước.
Nếu mọi người đều cố gắng làm đúng đời sống mới, thì dân tộc nhất định sẽ phú
cường”[10],
mỗi người “phải lấy tự học làm cốt”, phải nêu cao tác phong độc lập suy nghĩ và
tinh thần tự lực tự cường, sự rèn luyện bền bỉ, tính chủ động và độc lập trong
suy nghĩ, trong cách làm là rất quan trọng, giúp họ không chủ quan, ỉ lại, tuỳ
vào hoàn cảnh mà áp dụng những điều được học. Do vậy, xây dựng con người mới
phải được đặt ra trong suốt cuộc đời mỗi người. Đây vừa là quyền lợi, vừa là
trách nhiệm, nghĩa vụ của mỗi người đối với sự nghiệp xây dựng đất nước. Đồng
thời, đó cũng là một quá trình không ngừng, không có giới hạn tột cùng cho sự
vươn lên của mọi người.
Học đi đôi với hành, giáo dục gắn
liền với xã hội. Học là
để lấy cái thực chất, tiếp thu kiến thức, vận dụng vào thực tiễn cuộc sống,
thông qua thực hành để củng cố và nâng cao kiến thức được tiếp thu, rèn luyện
kỹ năng và hình thành những phẩm chất cần có của người lao động mới. Hồ Chí
Minh khẳng định: “Nhà trường xã hội chủ nghĩa là nhà trường: Học đi với lao
động; Lý luận đi với thực hành; Cần cù đi với tiết kiệm”[11].
Nội dung giáo dục phải đáp ứng nhu cầu của nhiệm vụ cách mạng trong từng giai
đoạn và giáo dục gắn liền với xã hội. Đây là điều kiện để mỗi người đem vốn
hiểu biết tiếp thu được phục vụ cuộc sống, phục vụ xã hội, là điều kiện cần
thiết để giáo dục lý tưởng, rèn luyện đạo đức, trách nhiệm, ý thức công dân cho
họ.
Cùng với các phương pháp trên, chúng ta cần phải có
cách nhìn người vừa bao dung, vừa sâu
sắc, chủ yếu nhìn mặt tốt của con người và tìm cách khơi dậy mặt tốt đó. Người
khẳng định: “mỗi người đều có thiện và ác ở trong
lòng. Ta phải biết làm cho phần tốt ở trong mỗi con người nảy nở như hoa mùa
xuân và phần xấu bị mất dần đi… làm cho cái phần thiện trong con người
nảy nở để đẩy lùi phần ác, chứ không phải đập cho tơi bời”[12], đó là thái độ của người cách mạng. Tức là, khi xem xét đánh giá con người, cần chú ý đến
điểm tốt, điểm xấu; điểm hay, điểm dở ở mỗi người và hoàn cảnh, điều kiện, đặc
tính riêng của họ. Mặt khác, trong thế giới cái gì cũng biến hoá, quá khứ, hiện
tại và lương lai của mọi người không phải giống nhau. Muốn đẩy lùi cái ác thì
cách tốt nhất là khơi dậy cái thiện, làm cho cái thiện nảy nở, phát triển. Đồng
thời, phải gắn liền với việc đấu tranh
chống những thói hư tật xấu của con người: chủ nghĩa cá nhân, tệ tham ô,
tham nhũng… đây là những “con sâu” đục ruỗng “cái cây”, là “giặc nội xâm” huỷ
hoại xã hội mới, nhưng đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân không phải là “giày
xéo lên lợi ích cá nhân”. Xây và chống là hai mặt, không thể tách rời trong quá
trình “trồng người”.
Trước những yêu cầu mới của sự nghiệp cách mạng, mà trực tiếp là nhiệm vụ
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cũng như để thực hiện thành công sự nghiệp CNH, HĐH
đất nước, thì trước hết phải coi trọng chiến lược con người, để xây dựng con
người phát triển toàn diện cả về đức và tài, phát triển về thể lực, trí tuệ,
đạo đức, thẩm mỹ, có kỹ năng lao động giỏi, có ý chí và bản lĩnh trong xây dựng
và bảo vệ Tổ quốc. Điều cần nhấn mạnh là chúng ta phải quan tâm nhiều hơn nữa
đến việc “xây dựng và hoàn thiện giá trị, nhân cách con người Việt Nam, bảo vệ
và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trong thời kỳ CNH, HĐH, hội nhập kinh tế
quốc tế. Bồi dưỡng các giá trị văn hoá trong thanh niên, học sinh, sinh viên,
đặc biệt là lý tưởng sống, lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn
hoá con người Việt Nam”[13].
Tức là, đẩy mạnh giáo dục lý tưởng chính trị, đạo đức, phẩm chất và nâng cao
tính công dân cho đội ngũ lao động mới, tạo điều kiện để họ thực hiện đầy đủ
quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm công dân với chế độ xã hội chủ nghĩa, trước
nhân dân, dân tộc và thời đại. Cần kế thừa và phát huy những giá trị tích cực
và tiến bộ của con người Việt Nam trong truyền thống lịch sử của dân tộc, đồng
thời phê phán những yếu tố lạc hậu, tiêu cực, tạo môi trường thuận lợi để xây
dựng và phát triển con người./.
[1] Hồ Chí Minh. Toàn tập, tập 9, Nxb CTQG, Hà Nội, 2000, tr.222.
[2] Hồ Chí Minh. Sđd., t.12, tr.551.
[3] Hồ Chí Minh. Sđd., t.12, tr.511.
[4] Hồ Chí Minh. Sđd., t.10, tr.190.
[5] Hồ Chí Minh. Sđd., t.5, tr.684.
[6] Hồ Chí Minh. Sđd., t.5, tr.240.
[7] Hồ Chí Minh. Sđd., t.12, tr.510.
[8] Hồ Chí Minh. Sđd., t.8, tr.394.
[9] Hồ Chí Minh. Sđd., t.8, tr.74.
[10] Hồ Chí Minh. Sđd., t.5, tr.99.
[13] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb CTQG, Hà Nội,
2006, tr.106.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét